De Landloperskolonies, unieke erfgoedlandschappen
Wortel- en Merksplas-Kolonie werden in 1823 opgericht in de Noorderkempen door Generaal Johannes van Den Bosch, naar het voorbeeld van de Nederlandse Kolonies in de Provincie Drenthe. Het achterliggende idee was om landlopers en arme gezinnen in deze gebieden op te vangen en hen werkethos bij te brengen door de woeste heide om te vormen tot vruchtbare landbouwgrond. Op deze manier ontstond een strak symmetrisch landschap, afgewisseld met bossen en vennen en een indrukwekkend gebouwenpatrimonium. Sinds 1999 zijn zowel Wortel- als Merksplas-Kolonie beschermd als landschap en de gebouwen als monument.
Verzekerde toekomst
Na de afschaffing van de wet op de landloperij in 1993 was het voortbestaan van het unieke en waardevolle landschap van Wortel- en Merksplas-Kolonie bedreigd. Dit was het sein voor de gewestelijke, provinciale en gemeentelijke instanties in de provincie Antwerpen om de handen in elkaar te slaan met het oog op het behoud van deze waardevolle gebieden voor de gemeenschap. Uitgaande van dit gedachtegoed werd eind 1997 - op initiatief van de provincie Antwerpen en ondersteund door een 40-tal Kempense gemeenten – Kempens Landschap vzw opgericht met als doel het veiligstellen van onroerende goederen in de provincie Antwerpen die vanuit landschappelijk oogpunt onder een welbepaalde druk stonden.
Daar waar Kempens Landschap eigenaar werd van de voormalige landlopersboerderij te Wortel-Kolonie, nam de gemeente Merksplas de verantwoordelijkheid van de herwaardering van de Grote Hoeve en Kapel op zich door de gebouwen en 40 ha grond in 2005 aan te kopen. Hierbij kwam de nadrukkelijke verplichting om het gebouwenpatrimonium te restaureren en herbestemmen. Gezien de uniciteit, potentie, omvang en complexiteit gaat het om een uitdagend project. De gemeente Merksplas vroeg expliciet aan Kempens landschap de trekkersrol op te nemen, welke mogelijk werd gemaakt door de financiering van een projectcoördinator vanuit Vlaanderen. In samenwerking met architectenbureau Erfgoed&Visie en het Agentschap Onroerend Erfgoed werd een gefaseerd Masterplan opgesteld waarin over de komende jaren vastligt welke werken in welk jaar worden uitgevoerd.
Geert Bourgeois, minister bevoegd voor onroerend erfgoed en toerisme: “Het masterplan omvat eveneens de richtlijnen voor een rendabele herbestemming van de gebouwen, waarbij de focus ligt op cultuurtoerisme en recreatie voor een breed publiek. Met deze gefaseerde en planmatige aanpak, gekoppeld aan een strikte uitvoeringstermijn en budgettering, kunnen de werken in een strak tempo en met kwaliteit van uitvoering worden afgewerkt.”
Het totaalbedrag voor de restauratie en herbestemming voor het volledige complex wordt geraamd op 42.768.114 €. De Vlaamse regering kent met 19.951.898 € dan ook een zeer substantieel deel toe. De provincie Antwerpen voorziet in een sterke bijkomende investering van 11.390.945 € voor dit grootschalig project.
Toeristisch ankerpunt in de Noorderkempen De restauratiewerken zullen het 40 ha tellende gebied van de Kapel en Hoeve veranderen tot een dynamische toeristisch-recreatieve onthaalpoort binnen de Noorderkempen. Er is plaats voor zowel dag- als verblijfstoerisme. In eerste instantie wordt gestart met de inrichting van een bezoekerscentrum en horecazaak, waarna ruimte wordt gemaakt voor fiets- en ruiterservicepunten, plattelandslogies, woningen, recreatie, bivakplaatsen en lanbouwgerelateerde functies. De site zal toegankelijk zijn voor een breed publiek waar zowel natuur- als cultuurliefhebbers, wandelaars, fietsers en ruiters welkom zijn.
Gedeputeerde van de provincie Antwerpen en tevens co-voorzitter van Kempens Landschap vzw, Inga Verhaert “De provincie Antwerpen volgt via Kempens Landschap de ontwikkeling van Wortel- en Merksplas-Kolonie nauwgezet op. De Kolonies bezitten een onmiskenbaar toeristisch potentieel dat moet aangegrepen worden. Dankzij deze omvangrijke steun vanuit de Vlaamse regering kan gestart worden met de restauratie en publieke ontsluiting van dit uniek erfgoedpatrimonium.”
Gedeputeerde van de provincie Antwerpen en tevens co-voorzitter van Kempens Landschap vzw, Peter Bellens “De provincie Antwerpen erkent dat Wortel- en Merksplas-Kolonie waardevolle en belangrijke gebieden vormen in de identiteitsbeleving van de Noorderkempen. Daarom zal ook de provincie Antwerpen haar verantwoordelijkheid opnemen met een co-financiering. Zo leidt deze samenwerking tot de uiteindelijke heropwaardering van één van de mooiste natuur- en cultuurgebieden binnen de provincie Antwerpen!”
